Umowa barterowa (barter, wymiana barterowa) jest jedną z najstarszych form wykorzystywanych w stosunkach biznesowych – pozwala na bezgotówkową wymianę określonych towarów i usług, w czym przejawia swoje znaczne podobieństwo do uregulowanej w Kodeksie cywilnym umowy zamiany (towar za towar, usługa za usługę).
Podstawowym założeniem barteru jest jego odpłatność (pomimo braku rozliczenia w gotówce) oraz ekwiwalentność, czyli takie ustalenie warunków wymiany, aby w ostatecznym rozrachunku bilans przeprowadzonej transakcji równał się zero. Wymiana barterowa ma na celu uproszczenie obrotu gospodarczego, w tym rozliczeń podatkowych.
Na czym polega umowa barterowa?
Zmieniająca się rzeczywistość i dynamika, jaka cechuje relacje biznesowe, powoduje, że sytuacji, w których można mieć do czynienia z barterem może być bardzo wiele. Najczęściej spotyka się go przy świadczeniu usług reklamowych czy w relacjach, w których jeden z kontrahentów przechodzi problemy finansowe. Pewnym zobrazowaniem różnorodności umowy barterowej mogą być następujące sytuacje:
- firma projektowa deleguje pracownika do zakładu budowlanego w ten sposób, że zakład budowlany świadczy na rzecz firmy projektowej usługę szkoleniową pracownika, a w zamian firma projektowa oferuje pracę pracownika w zakładzie budowlanym (barter usług),
- w zamian za rozebranie budynku, firma budowlana nabywa na własność materiały pozostałe po rozbiórce,
- w zamian za reklamę na stronie internetowej kontrahenta, wydawca prowadzący tradycyjnie drukowane czasopismo umieszcza w nim reklamę firmy kontrahenta,
- firma świadcząca usługi budowlano-wykończeniowe wykona remont w biurze rachunkowym w zamian za obsługę księgową.
Barter na gruncie podatku VAT
Zgodnie z ogólnymi zasadami, wyrażonymi w szczególności przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 4 marca 2016 r., I FSK 1747/14, mimo iż umowa barterowa zakłada ekwiwalentność, ustalone przez strony podstawy opodatkowania z tego tytułu mogą się od siebie różnić. Uwidacznia się to w szczególności w wystawianych przez strony fakturach, a to ze względu na różne stawki podatku VAT.
Sam fakt, iż wymiana barterowa odbywa się bez udziału pieniądza, nie oznacza, że jest obojętna w odniesieniu do podatku od towarów i usług. Mając charakter odpłatny, ale niepieniężny i polegając na dostawie towaru lub świadczeniu usługi, transakcja jest opodatkowana podatkiem VAT i rodzi obowiązek fakturowania. Obowiązek podatkowy powstaje dla obu stron jedynie wówczas, gdy obaj kontrahenci są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni – może się zdarzyć również tak, że obowiązek podatkowy powstanie jedynie po jednej ze stron, ponieważ druga jest na przykład zwolniona z podatku VAT.
Potwierdzeniem podlegania wymiany barterowej podatkowi VAT jest interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej z 22 kwietnia 2013 roku o sygn. IPTPP2/443-79/13-4/KW, w której wprost stwierdzono, że opodatkowane są nie tylko usługi świadczone za wynagrodzeniem. Wynika to z faktu braku ograniczeń co do sposobu zapłaty w obowiązujących przepisach podatkowych. Odnosi to ten skutek, że zapłata w pieniądzu nie jest jedynym dopuszczalnym sposobem wynagrodzenia (zapłaty) za usługę (towar).
Stosowna stawka podatku VAT zależy zatem od przedmiotu barteru – wystawiając fakturę, strona tej umowy stosuje taką stawkę, jaka wynika z przepisów ustawy o podatku od towarów i usług.
Barter a podstawa opodatkowania VAT
Ustalając podstawę opodatkowania transakcji barterowej, należy brać pod uwagę art. 29a ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym podstawą opodatkowania jest wszystko to, co stanowi zapłatę, którą strona otrzymała (lub miała otrzymać) z tytułu dokonanej transakcji (łącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i tym podobnymi dopłatami wpływającymi w sposób bezpośredni na cenę towaru lub usługi). Wobec powyższego, na wartość podstawy opodatkowania przy barterze składają się wszystkie wydatki poniesione przez nabywcę (usługobiorcę), jakie musi on ponieść w celu uzyskania towaru (usługi).
Podstawą opodatkowania barteru jest wartość rynkowa usługi lub towaru, co powoduje, że przedmioty wymiany barterowej nie muszą mieć równej podstawy opodatkowania, ponieważ mogą być opodatkowane innymi stawkami VAT (inaczej będzie opodatkowana dostawa towarów, inaczej usługa reklamowa świadczona w zamian za otrzymane towary). Warto pamiętać, że urząd skarbowy może zakwestionować wymianę barterową, jeśli uzna, że wskazana wartość towarów czy usług odbiega od tej rynkowej.
Barter a podstawa opodatkowania VAT
Na sam koniec, warto przypomnieć, że wymiana barterowa nie jest tym samym, co umowa kompensacyjna, co bywa często mieszane, a obie umowy rodzą różne skutki podatkowe. Umowa barterowa w swoich założeniach ma przede wszystkim rozliczenia niepieniężne, natomiast umowa kompensacyjna polega na tym, że część ceny towaru lub wynagrodzenia za usługę jest rozliczana gotówkowo, część w towarach i usługach.
Barter a podstawa opodatkowania VAT
Choć umowa barterowa nie zakłada rozliczeń pieniężnych, wymiana towarów lub usług w jej ramach podlega opodatkowaniu VAT. Warto zatem przy dokonywaniu tego rodzaju transakcji skorzystać z pomocy biura rachunkowego; znajomość przepisów podatkowych ma w tym zakresie znaczenie fundamentalne i może pomóc w uniknięciu popełnienia częstych błędów przy wymianach tego rodzaju.